Το σημαντικό ιατρικό σφάλμα της μη ενημερωμένης συναίνεσης ασθενούς και η αντιμετώπισή του από τα προγράμματα ασφάλισης ιατρικής αστικής ευθύνης
Τι είναι το ιατρικό σφάλμα μη ενημέρωσης και συναίνεσης ασθενούς.
Το άρθρο12, παρ.1 του Κ.Ι.Δ. «Συναίνεση ενημερωμένου ασθενούς» ορίζει πως « Ο γιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί σε οποιαδήποτε ιατρική πράξη χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενούς». Μία από τις βασικές προϋποθέσεις για να είναι έγκυρη η συναίνεση του ασθενούς είναι –κατά τo εδ. β΄ της παραγράφου 1 του άρθρου 11 του Κ.Ι.Δ.– η πλήρης και κατανοητή ενημέρωση τους ασθενούς.
Η υποχρέωση ενημέρωσης και συναίνεσης του ιατρού προς τον ασθενή είναι και συμβατική (ως εκ της σύμβασης ιατρικής αγωγής) και νομική (1)
Ελλιπής ενημέρωση του ιατρού επισύρει την αστική του ευθύνη, αφού δε πληρείται η υποχρέωση ενημερωμένης συναίνεσης του ασθενούς, με αποτέλεσμα η ιατρική πράξη να θεωρείται αυθαίρετη και να συνιστά προσβολή προσωπικότητας του ασθενούς (2) αφού παραβιάζει τα άρθρα 5παρ.1 και 2 παρ.1 του Συντάγματος, καθώς και από τα άρθρα 57 και 288 του Α.Κ. (3)
Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα πως ο γιατρός –σε περίπτωση μη ενημέρωσης και συναίνεσης– έχει αδικοπρακτική ευθύνη όχι μόνο εάν το αποτέλεσμα της ιατρικής πράξης επέφερε βλάβες στην υγεία του ασθενούς, αλλά ακόμα και αν η ιατρική πράξη ήταν απολύτως επιτυχημένη χωρίς να επιφέρει βλάβη. (4)
Ενημέρωση και συναίνεση ασθενούς στις χειρουργικές επεμβάσεις.
Λόγω των ιδιαιτεροτήτων της ειδικότητάς του ο χειρουργός οφείλει να παρέχει διευρυμένη ενημέρωση προς τον ασθενή, ώστε να λάβει την απαραίτητη συναίνεσή του για την τέλεση της χειρουργικής επέμβασης. Συγκεκριμένα, οφείλει να ενημερώσει τον ασθενή για τις περισσότερο ή λιγότερο πιθανές επιπλοκές και για τον τρόπο που δύνανται να αντιμετωπιστούν, καθώς όντας αναίσθητος ο ασθενής δεν δύναται να παράσχει συναίνεση. (5)
Επιπλέον, για καινοτόμες ιατρικές επεμβατικές τεχνικές, η επιλογή αν η επέμβαση γίνει με κλασσική ή με καινοτόμα επεμβατική μέθοδο γίνεται από τον ασθενή, αφού πρώτα ενημερωθεί από τον γιατρό για τα υπέρ και τα κατά κάθε μεθόδου. (6)
Ο γιατρός θα πρέπει να παρουσιάσει συγκριτικά και στατιστικά στοιχεία, μελέτες που να αφορούν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε επιλογής. (7)
Διενέργεια χειρουργικής επέμβασης με τη μέθοδο ρομποτικής χειρουργικής
Η κρατούσα αντίληψη για την ενημέρωση ασθενούς που πρόκειται να χειρουργηθεί με τη μέθοδο της ρομποτικής χειρουργικής, είναι πως η ενημέρωση πρέπει να είναι εκτενέστερη από αυτήν που γίνεται στη συμβατική χειρουργική.
Συγκεκριμένα ο ασθενής θα πρέπει να λαμβάνει αναλυτική ενημέρωση, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, για: α) Τους κινδύνους που εγκυμονεί η μέθοδος, β) την πιθανότητα να υπάρξει βλάβη/διακοπή λειτουργίας του ρομπότ και πως αυτό θα αντιμετωπιστεί (πχ ανοικτό χειρουργείο), γ) τους λόγους που επιλέχτηκε η ρομποτική σε σύγκριση με τη κλασσική χειρουργική δ) Την αξιοπιστία του συγκεκριμένου μηχανήματος. (8)
Ιδιαίτερης σημασίας ζήτημα αποτελεί η ενημέρωση του ασθενούς για το βαθμό εκπαίδευσης και εμπειρίας του γιατρού στην ρομποτική χειρουργική, το οποίο λογίζεται ως καίριο για να αποφασίσει ο ασθενής και να δώσει την απαραίτητη συναίνεση για την διενέργεια της επέμβασης. (9)
Πράγματι, υπάρχει διεθνής νομολογία, όπου ασθενής στράφηκε εναντίον ρομποτικού χειρουργού και δικαιώθηκε, επειδή δεν ενημερώθηκε από το γιατρό ότι δεν είχε επαρκή εμπειρία για τη τέλεση της επέμβασης. (10)
Επιπλέον, επειδή σε κάθε νέα ιατρική τεχνολογία υπάρχει –ευλόγως– άγνοια της ιατρικής επιστημονικής κοινότητας για το σύνολο των κινδύνων και επιπλοκών που εγκυμονεί η χρήση της, ο ρομποτικός χειρουργός οφείλει να ενημερώσει τον ασθενή για την αδυναμία γνώσης του συνόλου των πιθανών κινδύνων.
Ενημέρωση και συναίνεση ασθενούς από τη χρήση ιατρο-τεχνολογικών προϊόντων.
Σε περίπτωση χρήσης ιατροτεχνολογικών προϊόντων η έκταση της ενημέρωσης που απαιτείται είναι ευρύτερη της συνηθισμένης, αφού θα πρέπει να περιλαμβάνει:
- Την ενδελεχή ενημέρωση για τη καταλληλόλητα του συγκεκριμένου ιατροτεχνολογικού προϊόντος, τα οφέλη από τη χρήση του για την υγεία του ασθενούς, πιθανές επιπλοκές, ακόμα και τη πιθανότητα εσφαλμένων αποτελεσμάτων. (11)
- Σε περίπτωση σχετικά νέας μεθόδου ή προϊόντος, το οποίο ναι μεν έχει δοκιμασθεί και έχει άδεια, αλλά η εμπειρία από τη χρήση είναι μικρή, ο ασθενής θα πρέπει να ενημερωθεί για την άγνοια πιθανών κινδύνων λόγω της μικρής εμπειρίας. Επιπλέον, θα πρέπει να γίνει ενημέρωση για το αν το προσδοκώμενο όφελος από τη χρήση του ιατροτεχνολογικού προϊόντος υπερβαίνει τους προσδοκώμενους κινδύνους.
- Σε περίπτωση ελαττωματικότητας του προϊόντος, ο γιατρός υποχρεούται να ενημερώσει τον ασθενή για τα πιθανά –ήδη γνωστά– ελαττώματα, ώστε αυτός να σταθμίσει αν επιθυμεί τη χρήση του προϊόντος. Επιπλέον, ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί και να είναι ενημερωμένος για την ασφάλεια των προϊόντων που χρησιμοποιεί, από τον ενοποιημένο φορέα ιατροτεχνολογικών προϊόντων, από μελέτες και δημοσιεύσεις πάνω στο θέμα, ενώ εξυπακούεται η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς για αυτά. (12)
Ειδικότερα για τα εμφυτεύσιμα ιατρικά προϊόντα θα πρέπει να γίνεται ενημέρωση για τους κινδύνους απόρριψης, μόλυνσης ή και ανάφλεξης του προϊόντος. Επιπλέον θα πρέπει να γίνεται ενημέρωση για τις ιδιαιτερότητες στον τρόπο ζωής που θα πρέπει να ακολουθήσει ο ασθενής, την πιθανή αποφυγή δραστηριοτήτων, ώστε να αυξηθεί η «βιωσιμότητα» του ιατροτεχνολογικού προϊόντος και άρα η υγεία του ασθενούς. (13)
Ασφαλιστική κάλυψη ιατρικού σφάλματος ενημέρωσης και συναίνεσης
Η ασφαλιστική κάλυψη του ιατρικού σφάλματος ενημέρωσης και συναίνεσης είναι αβέβαιη. Για την ακρίβεια τα συμβόλαια αστικής ιατρικής ευθύνης δεν εξαιρούν ρητά το συγκεκριμένο ιατρικό σφάλμα αλλά η αβεβαιότητα εδράζεται στους παρακάτω λόγους
α) όπως αναφέρθηκε προηγουμένως η υποχρέωση ενημέρωσης και συναίνεσης ασθενούς αποτελεί βασική συμβατική υποχρέωση του ιατρού. Δεδομένου πως υπάρχουν συμβόλαια αστικής ιατρικής ευθύνης που εξαιρούν τις συμβατικές υποχρεώσεις ιατρού, η αποζημίωση σε αυτή την περίπτωση είναι προβληματική.
β) όπως επίσης αναφέρθηκε προηγουμένως η παραβίαση της υποχρέωσης ενημέρωσης και λήψης συναίνεσης από τον ασθενή συνιστά προσβολή προσωπικότητας κατά τα άρθρα 57 και 59 του Αστικού Κώδικα. Με δεδομένο ότι σε αρκετά προγράμματα αστικής ιατρικής ευθύνης εξαιρείται η προσβολή προσωπικότητας, καθίσταται σαφές ότι υπάρχει προβληματισμός ως προς την αποζημίωση.
Σε κάθε περίπτωση -για τους ασφαλισμένους γιατρούς- η μόνη έγκυρη απάντηση στους παραπάνω προβληματισμούς είναι αυτή της ασφαλιστικής εταιρείας του κάθε γιατρού, αφού προηγουμένως ερωτηθεί εγγράφως.
Προς τα παραπάνω συντείνουν δημοσιευμένο άρθρο της Έφης Τζήβα, επίκουρης καθηγήτριας του ΑΠΘ (14) (τελευταία πρόσβαση 10/9/2021) καθώς και αναφορές στη βιβλιογραφία για την ασφάλιση αστικής ευθύνης ιατρού (15)
- Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Έφη Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ.31
- Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Ανθή Πελλένη -Παπαγεωργίου, Αστική ευθύνη και συναίνεση ασθενούς, σελ.256
- Εκδόσεις Σάκκουλα, Σοφία Κυράνου, Η ασφάλιση της ιατρικής αστικής ευθύνης σελ. 57
- Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Έφη Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ.33
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Μαρία Λασκαρίδου, Αστική ευθύνη κατά την διενέργεια χειρουργικών επεμβάσεων, σελ.47-122
- ΑΠ 687/2013
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 159
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 190
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 192
- Υπόθεση Sherry Long κατά νοσοκομείου WentWorth Douglas, Sharkey N& Sharkey8
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 195-196
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 156
- Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αικ.Βασιλοπούλου, Αστική ευθύνη από τη χρήση νέων τεχνολογιών στην ιατρική, σελ. 154-155
- https://insurancetime.gr/blog/αστική-ευθύνη-ιατρού•-νομική-έννοια-και-ασφαλιστική-κάλυψη (10/9/2021)
- Εκδόσεις Εκδόσεις Σάκκουλα, Σοφία Κυράνου, Η ασφάλιση της ιατρικής αστικής ευθύνης σελ. 184